X Міжнародна науково-практична інтернет-конференція

XIX asr 60-yillari ikkinchi yarmi va 70-yillar boshida Xiva xonligining Rossiya bilan munosabatlarida keskinlik kuchayib bordi. Xiva xonligi hududi Rossiya istilosidan norozi bo‘lgan Qozoq juzlaridan, Qo‘kon xonligi va Buxoro amirligidan qochib kelgan kishilar uchun boshpanaga aylanib qolgandi.

Rossiya Buxoro va Qo‘kon xonliklari ustidan o‘z hukmronligini o‘rnatgandan so‘ng asosiy e’tiborni Xiva xonligiga qaratdi.Rossiya harbiylari Buxoro va Qo‘kon xonliklaridagi g‘alabalaridan ruxlanib, hukumatni Xiva xonligiga hujum qilishga unday boshladilar. Bu borada ayniqsa, Turkiston general-gubernatori fon Kaufman faol harakat qildi. Diplomatik yo‘l bilan Xiva xonligini bo‘ysindirishga erisha olmagan fon Kaufman Rossiya harbiy vaziriga yo‘llagan maktubida xonlikka qarshi harbiy yurish boshlashga undab shunday yozadi: “Xiva xoni bizdan qo‘rqmayotgani aniq, unga Buxoro amirligi bilan Qo‘kon xonligining mag‘lubiyatga uchragani ta’sir qilmadi. Xon davlati hududiga bizning qurolimizni yetib kelmaydi deb hisoblaydi. Ertami-kechmi qaysar xonga xech qanday daryo, masofa bizning qudratli armiyamizni to‘xtata olmasligini ko‘rsatib qo‘yish lozim. Buxoro xonligi orqali olingan Xiva xonligiga oid so‘nggi xabarlar bu xonlik bilan bo‘ladigan harbiy to‘qnashuvdan qochib bo‘lmasligini ko‘rsatmoqda”.

The term «globalization» is used in scientific circulation since the mid 80-ies of XX century, and was introduced by American authors. New term denoted the emergence of a new type of social order, power, ideology, economy, lifestyle, etc.. T. Levite was the first who used the term in his article, which was published in the «Harvard business review» in 1983, thereby he designated the process of merging the markets of certain products manufactured by large multinational corporations (MNCs) [1, p. 47].

China is famous for its ancient history extending back over millennia. Various nationalities and ethnic groups of China, living in peace and harmony on this land and being wedded by common interests, have formed their own values, which lied in the desire to consolidate and protect this unity. Currently, China is one of the most powerful countries in the world. Nevertheless, there is a paradox: having reached enormous economic growth and political influence, this great power cannot cope with a seemingly "small" problem: unification with the Republic of China (Taiwan Isl.).

Қазақтың жүрегіне ата қоныс болып жазылған Түркістан аймағының билігі XVIII ғасырдың соңына қарай қазақ қолынан кете бастады. Ең әуелі Тәшкент билігі қазақтың қолынан сусып шықты. Есім хан билік еткен заманда бұл қаланы Тұрсын ханнан тартып алып, одан арғы тағдырын Ұлы жүздің сұлтандарына тапсырған еді дейді қазақтың аңыз-хикаялары. Тәшкент маңының негізгі халқы болған екі сан қатаған тайпасының үлкен қырғыннан кейін аман қалғандары Ұлы жүздің арасынан өзіне орын тауып жан сақтағаны да осы себепті. «Төле бидің тарихы» атты дастанда қазақтың хандары мен билері Қаз дауысты Қазыбектің ордасында бас қосып Тәшкенттің билігін, алым-салықтан түсетін табысын Ұлы жүздің биі Төлеге барғаны айтылады [1, 64 б].

Қазақ тарихына үңілгенде даналық пен ізгіліктің, ерлік пен елдіктің үлгілеріне қанығамыз. Қазақ даналығы ұрпақтың есті болып, ұлттың рухты болып жетілуіне қызмет еткен. Нәтижесінде өткен ғасырда кеңестік үлгідегі тоталитарлық тәртіп түбегейлі орнағанға дейін қазақ даналығының тамыры тереңге жайылды. Әр ғасыр шеңберінде өмір сүрген тұлғалардың рухани сұхбаттасуына қамқорлық жасалды. Сөйтіп елдік келбет қазақ этносын жат өркениеттің жетегіне мүлдем еріп кетуден сақтап қалды. Ұлт дамуының өзегі тіл, дін, діл, дәстүр деп мәдениет қуатының негізі болар рухани құндылықтарды айтамыз. Қазақтың мұсылманшылығы да ұлттық дәстүр өрісімен қабысқан еді. Ал, ұлттық дәстүр өз кезегінде ислам дінінің теориясына қайшы келмегендіктен де, ұлттық рухты биіктетуге негіз болған еді.

КСРО тұсында білім беру мазмұны саясаттандырылып, ұлт мүддесі ескерілмеді. Мағжан Жұмабаев қоғамдық прогресс (экономикалық, саяси, құқықтық, адамгершілік және т.б.) мәселелерін шешу үшін таптық тұрғыда емес, жалпы адамзаттық тұрғыда келу қажеттігін алған тартқан еді. Алайда, кеңестік тоталитарлық тәртіп оқу-ағарту ісіне үстем болған саяси идеологияға сай таптық көзқарас тұрғысынан қарады.

Қазақстанда суармалы егіншіліктің ежелгі ошақтары ертеден белгілі болып келген. Дегенмен, ХІХ ғасырдағы қазақ жеріндегі саяси реформалардың нәтижесінде біраз дүние өзгерді. Осы кезеңдегі қазақ қоғамының шаруашылық-мәдени әлеуеті ең алдымен табиғи-климаттық жағдайға байланысты дамыды. Қазақстанның экономикалық дамуы өзінің бірқалыпты еместігімен ерекшеленді. 1861 жылға дейінгі патшалық саясаттың заңнамаларында қазақтарды көшпелі қалпында қалдырып, егін шаруашылығымен айналысуына тыйым салыну керек делінді. Шекаралық комиссияның төрағасы генерал Ладыженский 1854 жылы Орынбор облысының генерал-губернаторынан қазақтардың құрылысына жол бергені үшін қатаң сөгіс алады. Орал, Ертіс, Тобыл, Есіл бойындағы жерлерді қолдануға тыйым салудың кесірінен қазақ шаруалары осы өзендердің бойында егін шаруашылығымен айналыса алмады.

Қазақ халқында болған ашыршылық жайында айтар болсақ, 1921-1922 жж. мен 1930-33 жылдары болған. Бірінші ашаршылық Ресейдегі Азамат соғысы жылдары және де ауа райының қолайсыз жағдайынан жұт себеп болды десек. Екінші ашаршылық қолдан жасалды дей аламыз. Тарихта белгілі болғандай «Кіші қазан» төңкерісі болмады деп жасалған сталиндік-голощекиндік реформа салдары.

Аналіз соціальних змін у пореформену добу дає підстави зробити висновок, що в цей період у межах традиційного поділу населення на феодальні стани відбувалося становлення нових верств суспільства, притаманних добі капіталізму. Модернізація соціальної структури населення спостерігалася на землях Південної Бессарабії, які входили до складу найбільших повітів Бессарабської губернії – Аккерманського та Ізмаїльського. Дослідженням регіону займаються сучасні українські науковці О. Бачинська [1], О. Лебеденко, А. Тичина [8], Л. Циганенко [10] тощо. Однак, проблеми соціальної мобілізації досі не стали предметом окремого наукового дослідження, отже, у статті зроблено спробу проаналізувати соціальний склад населення краю в останній третині ХІХ ст.

В конце XIX - начале XX вв. Российская империя переживала кризис социально-политического строя. Наряду с противниками абсолютной монархии (либералами, социалистами и др. противниками неограниченной монархии) активизируют свою деятельность и ее сторонники – «правомонархисты». «Правыми» их считали потому, что в европейских парламентах их места находились по правую сторону от председателя. Впоследствии, они займут правые места в Государственной Думе [1, с. 29].

Ўзбекистон Республикаси мустақилликка эришган дастлабки кунларданоқ ўзбек халқининг миллий бирлиги, ўзлигини англаш йўлида маънавий – маданий меросини асраш ва уни келажак авлодга етказиш маъсулиятини шу юртда яшаб ижод қилиб келаётган фан олимлари ўз зиммаларига олишди. Бугунги кунда фанимизнинг турли жабхаларида салмоқли ишлар амалга оширилмоқда. Айниқса археология фани сохасидаги қилинган ва қилинаётган ишларни назарда тутадиган бўлсак, ўтмиш тарихимизнинг бетакрор дурдоналарини излаб топиш ва қайта ўрганиш натижасида юртимизнинг узоқ ўтмиш тарихининг кўплаб осори атиқаларга эга эканлигини англаб етишимизга мазкур фаннинг ўзига хос улуши борлигини эътироф этишимиз лозим.

Қазақ қоғамында ерлерге қарағанда әйелдер сәнді әшекей бұйымдары мен киімнің бағалысын киді. Ол қазақ қыздарының ажары мен сән-салтанатын, сыпайылығы мен инабаттылығын және нәзікиік қасиеттерін де айқындады. Мұның өзі ұлттық болмысымыздағы дәстүрлі этикетке өз әсерін тигізді. Халық түсінігінде «зергерлік дұйымдар мол болған сайын адамды қорғау, желеб-жебеу қасиеттері де мол болады», - деп сенген. Зергерлік әшекей бұйымдары өткеннің көзі, ата-бабаларымыздың асыл мұралары ретінде ұрпақтан-ұрпаққа жалғасуда. Ол бұйымдардың бірегейі, әрі қайталанбас туындылары ретінде ХҮІІІ-ХІХ және ХХ ғасырдың басында жасалған зергерлік әшекей бұйымдарын атауға болады.

Қай халықта болсын отбасы құрған соң балалы болуды арман етеді. Сол сияқты қазақ халқы да бала мәселесіне ерекше көңіл бөлген. Осыған байланысты көптеген мақал-мәтелдер, қанатты сөздер, өлеңдер, түрлі шығармалар арналып келеді. Мысалы, «ұрпақ жалғастығы», «отбасы тірегі», «балалы үй базар», «адам ұрпағымен мың жасайды» т.б. сөздерді көп естіп өстік. Қазақ отбасында дені сау бала дүниеге келіп, оның отбасының бір мүшесіне айналуына ері мен әйелі, келіннің енесі, жақын-туыстары бұл үрдіске белсене араласқан. Қазақтарда бала тәрбиесі құрсақтан басталады деп, жас келіннің бойына бала біткеннен бастап енесі оны өз қамқорлығына алып, оны пәле-жаладан, тіл-көзден сақтау шараларын жасай бастайды. Абысын-ажын, ауыл әйелдерін жинап «құрсақ» тойын өткізеді.

Қазақтың зергерлік өнері ежелгі дәстүрлердің сабақтастығы мен көрші халықтар мәдениетінің өзара ықпалы арқылы қалыптасқан. Әсіресе, Орта Азия халықтары (қырғыздар, өзбектер, тәжіктер, түркімендер, қарақалпақтар, ұйғырлар) мен қазақтардың арасындағы өзара мәдени алмасудың жүзеге асырылуы бұл өнердің дамуына ықпал етті. Сондықтан, қазақтардың, қырғыздардың, өзбектердің, ұйғырлардың, тәжіктердің, қарақалпақтардың зерегерлік бұйымдарды жасау техникасында ортақ белгілері көп болған.

Бугунги кунда Марказий Осиёдаги халқлардан ҳар бири умумий тарихда ўз изларини қидираётганида, замонавий миллий тараққиётнинг бошланғич чегараларини излаётганида, яъни тарихий хотирасини тиклаётганида, бу халқларнинг чамбарчас чатишиб кетган тарихий тақдиридаги демократия негизларини ҳам тадқиқ қилиш долзарб аҳамият касб этмоқда. Марказий Осиё минтақаси Миср, Месопотамия, Ҳиндистон, Хитой, Эрон билан бир қаторда Қадимги Шарқ ва жаҳон цивилизациясининг ўчоқларидан бири ҳисобланмоқда, шунинг учун ҳам таъкидлаш мумкинки, юнон ва рим цивилизацияси бу цивилизация одамлари ҳаётининг бир қатор хусусиятларини ўзлаштирган бўлиши мумкин.

З проголошенням національної державності та незалежності в Україні розпочався процес переосмислення історичного наративу та пошуку національної ідентичності. Народ опинився перед потребою подолання колоніальної історично-культурної спадщини, створення нової системи цінностей, консолідації навколо основних завдань національного та державного будівництва. У запропонованих українцям реаліях сьогодення помітно зростає інтерес до феномену історичної пам’яті.

Мустақил Ўзбекистон Республикаси тараққиёт сари ривожланиб бораётган мамлакат бўлиб, унинг тараққиёти фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳажмининг кенгайиши, уларни амалга ошириш ва самарали ҳимоя қилиш кафолатларининг мустаҳкамланиши билан боғлиқ ҳолда кечмоқда. Мамлакатимизда мустақиллик эълон қилингандан бери инсон ҳуқуқларига амал қилиш, уларни ҳимоя қилиш, халқаро ҳуқуқ нормалари даражасига мос бўлишини таъминловчи қонуний асослар ва ташкилий тизимни шакллантириш борасида дадил қадамлар қўйилмоқда, шахснинг ҳуқуқ ва эркинликларини мустаҳкамлаш, бу борада кафолатлар яратиш муҳим аҳамият касб этмоқда. Шу билан бирга, инсон ҳуқуқ ва эркинликлари бўйича этарли билим ва кўникмаларга эга бўлган, ўз ҳақ-ҳуқуқларни танийдиган, ўз кучи ва қобилиятига таяниб яшайдиган баркамол авлодни шакллантириш масаласи устувор вазифалардан бири бўлиб қолмоқда.

O’zbekiston Respublikasi mustaqillika erishganiga 23 yildan oshmoqda. Bugungi kunga kelib davlatimiz jadallik bilan jahon hamjamiyatidan qolishmaydigan darajada rivojlanmoqda.Buning uchun yurtimizda har sohada yetarli shart-sharoitlar yaratilgan bo’lib fan, ta`lim va madaniyat, ishlab chiqarish va boshqa sohalarda ko’plab salmoqli ishlar amalga oshirildi. Shuningdek, yurtboshimiz tashabbuslari bilan uzoq asrlik tarixga ega yurtimizning eng qadimgi va hozirgi madaniy, ma`naviy urf-odatlarini saqlab qolish va ularni yanada rivojlantirish uchun barcha sharoitlar yaratilmoqda. Davlatimizning uzoq o’tmishi hamda boy ma`naviyatini bilish va o’rganish hozirgi kunning eng muhim masalalaridan biri hisoblanadi.

ХIХ аср охири-ХХ аср бошларида Фарғона водийсининг маданий ҳаёти Россия империясининг мустамлакачилик тартибларини тўлиқ ўрнатилган шароитда кечди. Бу даврда Фарғона водийси маданий ҳаётида мусиқа ҳамда томоша санъати муҳим ўрин тутган. Жумладан, мусиқий меросимизнинг ажралмас қисми бўлган ҳофизлик касб сифатида муқаддас ҳисобланган.

XIX аср охири XX арснинг бошлари Туркистон тарихида муҳим давр ҳисобланиб, ўлка Россия империяси томонидан босиб олингандан кейин ўз ҳукмронликларини узоқ вақт сақлаб туриш саъй-ҳаракати билан боғлиқ сиёсат олиб борилди. Россия империясининг мустамлакачилик сиёсати империя ҳудудида истиқомат қилаётган турк-мусулмон дунёси келажагига жиддий зарар етказишини англаб, жаҳолатга қарши фақатгина маърифат орқали курашиш ва озодликка эришишни тушуниб етган шахс, жадидчилик ҳаракатининг ғоявий асосчиси И.Гаспринский эди. У империя мустамлака сиёсати остида эзилаётган миллионлаб туркийлар тақдирига бефарқ қарай олмади.

Ибн Рузбиханның «Меһмон наме-и бұхара» еңбегінің жалпы тарихи және этнографиялық деректемелік сипатын ХV-XVI ғғ. Қазақ тарихына және этнологиясынақатысты түркі, парсы, араб сияқты мұсылмандық деректермен салыстыруға болады. ХV-XVI ғғ. Қазақ тарихына қатысты ортаазиялық шығармалардың арасында Рузбиханның «Меһмон наме-и бұхара» еңбегі ерекше орын алады. Қазақ тарихы туралы деректемелердің арасында негізінен Шығыс Түркістан мен Орталық Азияның көршілес өңірлерінде құрастырылған түркі тілді шығармалардың мәні зор.

ХХ ғасырдың 90 жылдарының басы Қазақстан музей ісідамуыныңжаңакезеңіретіндезерделенеді. Бұл кезең қазақ халқы үшін 1991 жылғыҚазақстанныңегеменді, елтәуелсізмемлекетболыптағдырышешіліпжатқанжағдайменбайланыстыболды. КСРО құлағаннан кейін музейлерді қатаң бақылау саясаты жойылып, ұлттың дамуына жол ашылды. Қазақстан музейлері жұмысының мазмұны келесідей бағытта жанданды: ұлттық тақырыптардағы ғылыми-зерттеу жұмыстарының өзектілігі; музей желілерінің кеңеюі; жаңа музей түрлерінің дамуы.

Антикалық дәуірге сай тарихи ескерткіштер мен мәліметтерді сараптай отырып, біз ең алдымен Қара теңіздің және Орталық Азия жеріндегі халықтар мен тайпаларды мысалға аламыз. Бұл халықтар мен тайпалар арасында сақ немесе скиф, савромат немесе сармат, алан, массагет, исседон, аримаспа, аргипий сынды тағы басқалар. Бүгінде бұл көшпенділердің орналасу аймағы анықталғанымен, олардың қай тілде сөлегені жайлы бір тектес ой жоқ. Көшпенді тайпалар иран тілдес болып келген [1,122б]. деген мағлұматтарды ескерсек, онда Геродоттың бұл жерде, Қара теңіз жағасындағы Скифтерді негізге алып отыр деген пікір қалыптасады.

Аңыз – жазба құжатқа түскен дерек емес, ол – белгілі бір ортада, белгілі бір уақыт бойына сақталып келе жатқан дүние. Біреулер аңызды тарихи дерек деп қарастырса, екіншілері оны мүлде есепке алмайды. Аңыз өзінің пайда болуы мен бүгінгі таңға дейін жету кезеңі аралығында талай адамның, ұрпақтың жадында сұрыпталудан, түзетулер мен толықтырулардан өтті. Сондықтан аңыз астарынан шын тарихи дерек таппасақ та, тарихи мағлұмат бере алатын қайнар көзді табуға болады. Десекте, аңыздың астарында ақиқат бар, ол ақиқат араға жылдар салып, сан ұрпақтың сұрыптауынан соң адам сенбес аңызға айналады [1, 32 б.]. Аңыз астарындағы шындықты табу үшін алдымен аңыздың табиғаты мен оның ішкі шарттарын түсініп алу керек. Сондай аңыздардың бір шоғыры – Қазығұрт өңірі жайлы аңыздар.

Илм-фан тобора ривожланиб бораётган бугунги кунда инсониятнинг ахборот олишга бўлган эҳтиёжи ҳам ортмоқда. Бу талабни қоплаш йўлида фаолият юритаётган ахборот тарқатиш воситалари талайгина. Булар орасида Интернет барча фойдаланувчилар учун қулайлиги, арзонлиги, ҳар қандай янгиликни оммага етказишда тезкорлиги билан етакчилик қилмоқда. Мамлакатимизда Президентимиз Ислом Каримов ташаббуси билан жамиятнинг барча жабҳалари, хусусан, таълим тизимида замонавий ахборот технологияларидан кенг фойдаланишни йўлга қўйишга қаратилаётган улкан эътибор самараси ўлароқ, бугун жамиятнинг барча соҳалари ва халқимиз турмуш тарзига компьютер технологиялари чуқур кириб боряпти. Бундай воситалар аҳоли хонадонларида ҳам ўз ўрнини топмоқда.

Сегодня в период глобализации забота о развитом поколении, стремление воспитания здоровой, высоко духовной молодежи является актуальной задачей стоящей перед общественностью. Как отмечал наш Президент И.А.Каримов, «Сегодня стремительное время, сама жизнь в сфере воспитания молодежи ставит перед нами всё новые, важнейшие и актуальные задачи». Поэтому с первых же дней независимости было уделено отдельное внимание на воспитание и образование молодежи, проведение поэтапных, системных реформ в сфере повышения их духовности.

Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін жариялап, жаңа даму жолына түсуіне байланысты оның ішкі мәдени салаларында үлкен өзгерістер болып жатыр. Бұл әсіресе Мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасынан тікелей көрініс тауып отыр. 2004 жылдан бері қолға алынып отырған бұл бағдарлама ұлтымыздың тарихқа өркениеттілік тұрғысынан қарауының өлшемі екендігін көрсетеді және де ол Қазақстандағы көптеген ескерткіштердің толыққанды зертелуіне де жағдай жасап, тарих қойнауындағы түйіткілі көп мәселелердің шешімін шығаруға бастама ретінде археологияға да зор серпіліс алып келді. Мемлекеттік қаржыландыруға сай көптеген ескерткіштерде кешенді далалық зерттеулер жүргізіліп, бірқатар нысандардан тың материалдар алынды. Жыл сайын жаңа мағлұматтар алынып, қомақты археологиялық қор жасалынды.

Қазақ халқының өткені мен бүгінгі тарихын білу, оның тікелей жер-су атауларына байланысты болып келеді. Дегенмен, көптеген жер-су атаулары халықтың басынан өткен «сан қилы» замандарында өзгерістерге ұшырап кетіп отырған. Осы себеппен, көптеген топонимдердің халық есінен шығып кетіп бара жатқандығына байланысты, олардың шығу тарихын зерттеу, қазіргі қоғамның өзекті мәселелерінің біріне айналып отыр. Қазақстан жеріндегі әрбір жер-су атауларының өзіндік терең тарихи мағынаға ие. Олардың әрқайсысының атаулары заман талабына сай, қоғамның өзгеруіне байланысты және әртүрлі үлкен тарихтың белесті кезеңдеріне қатысты, халықтық әдет ғұрып, салт-сана, халықтардың қарым-қатынасына және т.б. жағдайларға байланысты өзгеріп отырған.

Қазақ халқының өмірінде жылқыға қатысты өзгеше философиялық және мәдени жүйе қалыптасқан. Қазақтар адам мен оның жан серігі болып келетін, астындағы атын құрметтеп, қадірлеген. Сыйлы қонаққа ат мінгізу, күйеу жігіттің қалыңдық алуынан алғаш барғанда ат байлауы, ұрыс кезінде жау қоршауында қалған қолбасшыға ат сүйек беріп құтқару, т.б. дәстүрлер жылқының қазақ халқының шаруашылығында ғана емес, әлеуметтік өмірінде де үлкен мәнге ие болғанын білдіреді. Қазақ халқы жылқыны, ең алдымен, ел қорғаны ердің жан серігі деп деріптеген болса, ал оның сүтінен алынатын қымыз сусынының адам ағзасына пайдасы жайында да көптеген мәліметтер бере кеткен.

Какая бы ни была общественная система, семья и брак, обеспечивающие рождение и развитие детей, становление их как личностей, являются одними из решающих факторов развития человечества. Эти два понятия тесно связаны с общественной и производственной системами. Различные социальные изменения в общественной формации, изменяя и придавая новизну этим понятиям, могут быть одним из предметов обсуждений социальных проблем. Являясь субъектом исторического развития, семья создает хранилище родовой памяти и транслирует культурно-нравственные ценности потомкам. Культурно-нравственная, ценностная идентификация казахского народа на протяжении столетий связана с семьей, выражающаяся в единстве ценностей семейного воспитания.

Түріктануда бүгіндері, Түрік Елі империясының салт-дәстүрлері, ғұрыптық жосын-жоралғылары жайында бірсыпыра нақты дәлелдер, заттық айғақтар жиналынды. Ал деректер, археологиялық табылымдар, қазіргі түрік халықтарындағы этнографиялық реликт, сарқыншықтарды тарихи-салыстырмалы талдау негізінде жұмыстар жолға қойылуда. Қасиетті Алтай өңірі – ежелгі көшпелі өркениеттің алтын бесігі, өзінің географиялық орналасуындағы тиімділігіне байланысты көне заманнан бері Евразиядағы көптеген көшпелі халықтардың толассыз көші-қон процестерінің тоғысар торабы, алуан түрлі этномәдени байланыстардың қайнаған ортасы.

Складаныя працэсы эканамічнай і палітычнай інтэграцыі зямель Беларусі ў новыя для яе гістарычныя рэаліі Расійскай імперыі ў канцы ХVIII - першай трэці ХIХ ст. суправаджаліся пашырэннем спектра знешнегандлёвых стасункаў, узмацненнем усходняга вектара гандлёва-эканамічнай дзейнасці і ўсталяваннем больш цесных сувязяў беларускіх губерняў з іншымі эканамічнымі раёнамі Расіі. Структура, маштабы, геаграфія, інтэнсіўнасць міжрэгіянальных і знешнегандлёвых аперацый былі абумоўлены станаўленнем новых капіталістычных адносінаў у эканоміцы тагачаснай Беларусі — з аднаго боку, і ўключэннем унутранага рынку Беларусі ў агульнарасійскі рынак — з другога. Даследаванне гэтых важнейшых элементаў гандлёвай сістэмы дазваляе не толькі глыбей зразумець характар айчыннага гандлю, прааналізаваць асартыментны састаў экспарту і імпарту, але і прасачыць тэндэнцыю развіцця эканамічных сувязяў Беларусі, больш поўна выявіць ролю гэтых сувязяў ў фарміраванні нацыянальнага рынка Беларусі.

Усовершенствование приборов, позволявших ориентироваться в океане (компас, лаг, астролябия), создание морских карт, а также потребность в новых торговых связях, способствовали Великим географическим открытиям. 1492г. считается годом открытия Америки: экспедиция под руководством Колумба достигла одного из Багамских островов. В 1497- 1498 гг. Васко да Гамма на четырех судах обогнул Африку и достиг Индии. Окончательно подтвердил наличие огромного океана между Америкой и Азией Ф.Магеллан, осуществивший первое кругосветное плавание (1519-1521гг.), ставшее практическим подтвержением шарообразности Земли.

Великие географические открытия, образование в XVI в. крупных абсолютистско-феодальных монархий и затем возникновение капитализма создали особо благоприятные условия для развития различных наук и их направлений. Для понимания того, что представляет собой современное естествознание, важно выяснить, когда оно возникло. В этом отношении развиваются различные представления.